नेपाली गजलका नियम तथा छन्दहरु - हिमालको आधारमा छन्दको नामाकरण

गजलका दुई वटा महत्वपूर्ण तत्वहरु भाव र लय हुन् । बिशेष गरि लयका गजलहरु सांगीतिक रुपमा निकाल्ने उद्देश्यले वा सभाहरुमा लेखकले नै बिना संगीत गएर (तरन्नुम) प्रस्तुत गर्ने उद्देश्यले लेखिएको हुन्छ । तर आधुनिक समयमा नेपाली तथा अन्य भाषामा गजलहरु  छन्दमा र छन्द बिहिन दुबै रुपमा लेखिंदै आएको छ ।

नेपाली गजलमा बिभिन्न नियमहरुलाई बिभिन्न नामहरुमा छन्दको रुप दिइएको छ । यी नामहरु प्राय हिमालको आधारमा राखिएका छन् । 

१. काङ्फुगातो छन्द 

अक्षर : १४ (३-४-३-४)
(७ अक्षरमा विश्राम, ३ र १० मा अर्धविश्राम )

उदाहरण: 

तास झैं प्रेयसीको भाउमै भाउ लाग्यो
खालमा धाँधली भो दाउमै दाउ लाग्यो
शीरमा राख्छु भन्दै हातमा जून थापें 
धर्तिमा पाइला थे पाउमै पाउ लाग्यो

शब्द: पोष्टराज चापागाईं 

२. चाङ्ला छन्द

अक्षर : १६

(४, ८ र १२ अक्षरमा विश्राम)

उदाहरण : 

अकासकी जून रैछ्यौ जुनू भन्दा कसो होला

निधारमा जून थापी बुनू भन्दा कसो होला

शब्द: पोष्टराज चापागाईं 

३. डाँफे छन्द

अक्षर : ८

(४ अक्षरमा विश्राम)

उदाहरण : 

ढलमा छू तान् न साथी

अब रक्सी खान्न साथी

सिउने काँ टाल्ने केले ?

मुटु फाट्यो ठान् न साथी

शब्द: पोष्टराज चापागाईं 

४. फुकाङ छन्द

अक्षर : १६

(४ र ९ अक्षरमा विश्राम)

उदाहरण :

कहाँ थिए, र कठीनका, ती आग्रहका कुरा

बुझें बुझें, सजिलै बुझें, ! पूर्वाग्रहका कुरा

अमूक थे, र अमूर्त थे, टेढा मत लेखका

पढें गुनें, अनि पो बुझें, ! दूराग्रहका कुरा

शब्द: पोष्टराज चापागाईं 

५. पुत्रुङ छन्द 

अक्षर : १५

( ८ अक्षरमा विश्राम )

उदाहरण: 

पलभर प्रिय छामें दिल टाँसेर फोटो

अनि मुसुमुसु हाँसें दिल टाँसेर फोटो

पुलकित यति पारी मयुरीले नसोध

छमछम र त नाचें दिल टाँसेर फोटो

शब्द: पोष्टराज चापागाईं 

६. भृकुटी छन्द 

अक्षर : १४

(७ अक्षरमा विश्राम)

७. छुकुङरी छन्द 

अक्षर : १३

(४ र ८ अक्षरमा विश्राम)

८. क्याबुरा छन्द 

अक्षर : १२

(३, ७ र १० अक्षरमा विश्राम)

९. निरेखा छन्द 

अक्षर : १४
(४ र ८ अक्षरमा विश्राम)

१०. गौगिरी छन्द 

अक्षर : १२

(३ र ६ अक्षरमा बिश्राम)

११. पुत्खाङ छन्द

अक्षर : १०
(५ अक्षरमा विश्राम)